چالش ها و دستاوردهای نظام مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست در صنعت نفت
اصغر رمضانی، با ۳۴ سال سابقه در صنعت نفت در حال حاضر معاونت اجرایی پالایش و پخش و سرپرستی مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست را بر عهده دارد. او در رشته شیمی کاربردی از دانشگاه صنعتی اصفهان و کارشناسی ارشد در رشته مدیریت بحران و پدافند غیرعامل از دانشگاه فارابی فارغ التحصیل شده است. وی کار خود را از واحدهای عملیاتی در پتروشیمی جنوب کشور آغاز نمود و مدت زمانی ریاست بازرسی فنی شرکت ملی پالایش و پخش و پس از آن ریاست بازرسی فنی و نظارت بر صادرات و تحویل و تحول فرآوردهای نفتی شرکت نفت را عهده دار بوده است.
با او درخصوص حوزه مدیریت وبهداشت محیط (HSE MS (Health Safety Environment Management Systemدر دفتر کارش به گفتگو نشستیم.
در رابطه با فلسفه نظام مدیریت HSE مختصری توضیح بفرمایید.
فعالیت های نفت، گاز، پتروشیمی و پالایش و پخش همیشه تابع قوانین، نظم و مقررات گستردهای در ارتباط با موضوعات بهداشت حرفهای، ایمنی و محیط زیست بوده است و این ضرورت به دلیل ماهیت، حساسیت و ویژگی های کار می باشد. قبل از الزام به استقرار نظام مدیریت HSE این امر از طریق مدیریت های جداگانه و به منظور رضایت از عملکرد داخلی شرکت ها و اطمینان از استمرار در افزایش بهره وری انجام میشد. شرکت های معتبر نفتی دنیا که امروزه مدعی فراتر رفتن از سطح استاندارد می باشند، مانند شرکت SHELL، با بررسی مشکلات و تحقیق پیرامون علل ریشهای وقوع حوادث، متوجه شدند در روش سنتی قبل یعنی مدیریت جداگانه بهداشت، ایمنی و محیط زیست مواردی وجود دارد که در اجرای برنامه های حفاظتی در زمینه های مزبور ناهماهنگی ایجاد میکند. همچنین با تمرکز بیشتر برپیامدهای هر حادثه که به انسان، تجهیزات و محیط زیست برمی گردد، متوجه شدند برای ایجاد و تقویت رویه های پیشگیرانه از وقوع حوادث، نیازمند ایجاد یک ساختار یکپارچه می باشند که در آن هر سه بخش بهداشت، ایمنی و محیط زیست تحت یک مدیریت فعالیت نمایند. لذا براساس اصل همپایائی، صنعت نفت ایران نیز با بهره گیری از تجربیات موفق شرکت های معتبر نفتی جهان، از سال ۱۳۸۳ کلیه فعالیت های مربوط به سه بخش بهداشت حرفه ای، ایمنی و محیط زیست را همزمان و تحت مدیریت واحد انجام میدهد.
استقرار HSE MS در شرکت ملی پالایش و پخش را چگونه ارزیابی می کنید؟
جای بسیار امیدواریست که اعلام کنم شرکت ملی پالایش و پخش پیشگامانه در امور مرتبط با استقرار و توسعه نظام مدیریت HSE گام برداشته و از اقدامات بارز شرکت ما در این زمینه می توان به این مطلب اشاره نمود که مدیریت HSE پالایش پخش با تشکیل تیم های ممیزیHSEMS طی سه دوره متوالی به ممیزی شرکتهای زیر مجموعه براساس الزامات راهنمای استقرار و توسعه نظام مدیریت HSE پرداخته و نتایج را با موارد مشابه در شرکت نفتی ADNOC مقایسه نموده است. این مقایسه بدلیل همجواری شرکت مذکور با کشور ایران همچنین پیروی از الزامات آن با الزامات HSE MS شرکتهای عضو OGP می باشد. این مهم امروز در شرکت ملی پالایش و پخش اتفاق افتاده و اکنون به سهولت قادریم بر رفع مشکلات ریشه ای متمرکز شویم.
جایگاه سلامت کارکنان را در این نظام چگونه تشریح می نمائید.
محافظت از سلامت کارکنان و اطمینان از کار ایشان در محیط های کاری سالم از عمده وظایف مدیریت HSE است.پرواضح است که حفظ محیط زیست، برای تداوم کیفیت زندگی انسانها بر روی زمین است. حفظ سلامت کارکنان در اولویت برنامه مدیریت HSE قرار دارد. در این رابطه متخصصین بهداشت حرفه ای با شناسایی عوامل زیان آور محیط کار، ارزیابی و کنترل مواجهه افراد با آن عوامل خطر زا ضمن محافظت از سلامتی کارکنان و افزایش رضایت مندی، نقش مهمی در افزایش کارایی و بهره وری سازمان ایفا می نمایند.
زمینه آلودگیهای نفتی در کدام واحدها آلودگی جدی داشته ایم؟
بحث آلودگیهای نفتی در پالایشگاهها با توجه به مشکلات بوجود آمده در زمان جنگ بواسطه بمبارانها و از بین رفتن مخازن و تجهیزات و انتشار آلودگی، همچنین بدلیل عدم بازرسی فنی مؤثر در سالهای قبل از جنگ و عدم دسترسی به تجهیزات مناسب جهت تشخیص و رفع آلودگی، مربوط به حال حاضر نمیشود. به عنوان مثال آلودگی نفتی در اطراف منطقه صنعتی ری و تأثیر آن بر محیط زیست و ساکنین منطقه در سال ۱۳۵۰ آشکار شد ولی از سال ۱۳۸۰ مورد توجه مردم و مسئولین قرار گرفت. از آن پس اقدامات متعددی جهت کنترل و رفع آلودگیها انجام شد و بررسی جدی در زمینه آلودگی آبهای زیرزمینی آغاز گردید. طی سالیان اخیر با برنامهریزیهای به عمل آمده و با صرف هزینهای بالغ بر ۳۲ میلیارد ریال تاکنون، مشکل آلودگیهای نفتی تا حد زیادی رفع شده و شرکت ملی پالایش و پخش توانسته است در منطقه امن قرار گیرد.
چه اقداماتی در خصوص رفع این آلودگیها صورت گرفته یا در دست اجراست؟
فعالیت در حوزه شناسایی محل های نشت آلودگی های نفتی طی قراردادی بین شرکت پالایش نفت اصفهان (EORC) و مرکز همکاری نفت ژاپن (JCCP) بصورت Joint Project در سال ۲۰۰۷ آغاز شد. با توجه به اهمیت این موضوع پالایشگاه اصفهان با همکاری گروه مشاورهای از کشور ژاپن اقدام به مطالعه و بررسی جهت حفر ۲۳ حلقه چاه پایش آب های زیرزمینی در مناطق مختلف شرکت و همجوار آن و همچنین در شهرک مسکونی شهید منتظری که در پایین دست آن قرار دارد نموده است. عمق این چاه ها از ۸۰ تا ۱۲۰ متر متغیر می باشد که با قطرهای مختلف حفاری شده اند. چاه های Monitoring Well صرفا با هدف پایش آلودگی آب به مواد نفتی و چاه های Collection Well به منظور همگرا نمودن رگه های عبور آب های زیرزمینی آلوده به یک چاه و جلوگیری از نشت ونفوذ آن به دیگر رگه ها و در نهایت تصفیه آن ها به روش Pump and Treat صورت می گیرد.
در شرکت پالایش نفت شهید تندگویان تهران نیز سال ۱۳۸۱ از مؤسسه JCCP ژاپن جهت انجام مطالعات جامع دعوت بعمل آمد و در سال ۱۳۸۲ با عقد قرارداد، بررسی آلودگی آب های زیرزمینی و خاکهای سایت پالایشگاه تهران و ۳۶ کیلومتر مربع اطراف پالایشگاه در دستور کار قرار گرفت. مطالعات این شرکت عملاً از سال ۱۳۸۳ آغاز و در سه فاز مختلف شامل محدوده پالایشگاه، ۷ شرکت نفتی اطراف پالایشگاه و محدوده ۳۶ کیلومتر مربعی منطقه صنعتی ری در سال ۱۳۸۷ به اتمام رسید.
در این بررسیها در مورد هر دو پالایشگاه، حجم مواد نفتی، گستردگی منطقه آلوده عمق مواد نفتی و همچنین ضخامت آن بر روی سطح آبهای زیرزمینی تعیین گردید و متعاقباً روش حذف آلودگی توسط مشاور ارائه شد. طی عقد قرارداد توسط پالایشگاه تهران و اصفهان با پیمانکار اجرایی تعداد ۳۶۶ حلقه چاه در پالایشگاه تهران و ۵۰ حلقه چاه در پالایشگاه اصفهان حفر و تلمبه بر روی آنها نصب گردید. به این ترتیب با اجرای پروژه استحصال مواد نفتی در پالایشگاه تهران و اصفهان بخش عمده آلودگیهای ایجاد شده طی سالیان قبل حذف گردیده است.
برای رفع آلودگی هوای پالایشگاهها چه اقداماتی انجام دادهاید؟
در زمینه رفع آلودگی هوا، شرکت ملی پالایش و پخش، از جمله شرکت های پالایشی، زحمات زیادی کشیدهاند و برنامه ریزی نموده اند و براساس آن اقدامات زیادی انجام شده که اهم آنها عبارتست از : احداث واحدهای Tail Gas Cleanup و واحد گرانول سازی گوگرد، سولفور زدایی از نفت گاز و نفت سفید، واحد تصفیه نفتای سبک و ایزومراسیون، نصب آنالایزر اکسیژن، راه اندازی جریاننگار بر روی مشعل و تابلوی نمایشگر آلاینده ها، اندازه گیری دائمی SO۲ و H۲S ، کاهش بار آلایندگی کوره آشغال سوز و کوره و تولید گوگرد و آسفالت و تصفیه آب ترش .
با این وجود مقالات بسیاری در سال های اخیر در خصوص آلودگی پالایشگاههای تهران و اراک وجود دارد. مسبب این آلودگیها را چه میدانید؟
در مورد آلودگیهای نفتی در گزارشات و آمار و ارقام ارائه شده برای پالایشگاه تهران اغراق شده است و آمار ارائه شده با آمار واقعی متفاوت است. در کل نیازی به انکار این موضوع نیست؛ زیرا همانطور که قبلاً هم گفته شد آلودگیها در پالایشگاه تهران مربوط به ۷۰ تا ۸۰ سال قبل میباشد که با توجه به تأسیس انبار نفت ری در آن منطقه، و قدمت آن وپرچی بودن مخازن احداث شده شاهد این آلودگی هستیم. در این راستا کلیه مخازن پرچی تعویض شدهاند. این مخازن بصورت منظم مانیتور شده و علاوه بر داشتن سنسورهای لازم جهت مشخص نمودن کوچکترین نشتی، با انجام بازرسی فنی در زمان مقرر، از آلودگی حتی در مقیاس کوچک نیز جلوگیری شده است. از اقدامات دیگر در این زمینه میتوان به بازسازی صورت گرفته در تأسیسات در منطقه تهران و طرح تعویض خطوط لوله زیر زمینی وسطحی ها در پالایشگاه تهران، انبار نفت ری که مربوط به شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی می باشد و سه شرکت خطوط لوله و مخابرات اشاره نمود. در خصوص پروژه استحصال مواد نفتی در پالایشگاه تهران باید گفت خوشبختانه تاکنون بیش از ۸۰ درصد از مواد نفتی از طریق چاه ها استحصال شده است و در حال حاضر هیچگونه نشتی به خاک و آبهای زیرزمینی در منطقه تهران از ناحیه شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی، خطوط لوله و مخابرات و پالایشگاه تهران وجود ندارد.
در مورد منطقه اراک پیگیریهای لازم توسط شرکت ملی پالایش و پخش در سال ۱۳۹۲-۱۳۹۱ جهت اجرای پروژه پایش آبهای زیرزمینی در شرکت پالایش نفت شازند امام خمینی (ره) صورت گرفت و حتی تا مرحله عقد قرارداد نیز پیش رفت که با توجه به سیاست اتخاذ شده توسط مدیران ارشد استان مرکزی مقرر شد پروژه مذکور بصورت مشترک با صنایع همجوار در اراک انجام پذیرد. در این مورد علیرغم برگزاری جلسات متعدد با حضور نمایندگان اداره کل محیط زیست استان مرکزی، نمایندگان پتروشیمی و نمایندگان شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت منطقه اراک، پخش منطقه اراک و پالایشگاه اراک جهت تسریع در اجرایی نمودن پروژه مذکور، بدلیل واگذاری پتروشیمی اراک به بخش خصوصی این پروژه تاکنون اجرایی نگردیده است.
شما از چه طریقی شرکت های بازرسی فنی را شناسایی می کنید؟
-در زمانی که اینجانب مسئولیت بازرسی فنی شرکت ملی پالایش و پخش را بر عهده داشته ام، یکی از خلاء هایی که وجود داشت عدم رتبه بندی شرکت های ارائه دهنده خدمات بازرسی فنی بود. لذا ما اولین کاری که کردیم با همکاری سایر کارشناسان و رؤسای محترم بازرسی فنی شرکت های پالایشی، خطوط لوله و مخابرات و شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران چک لیست ارزیابی شرکت ها تهیه گردید و اطلاع رسانی از طریق روابط عمومی انجام شد. شرکت ها جهت ارزیابی و رتبه بندی، مدارک و مستندات خود را به اداره بازرسی فنی تحویل دادند و براساس چک لیست و بازدیدهای لازم از شرکت ها توسط کارشناسان، امتیاز بندی انجام شد. نهایتاً بر اساس ارزیابی صورت گرفته، شرکت ها در سه سطح A، B و C قرار گرفتند و به همه شرکت های تابعه پالایش و پخش اعلام گردید که از این شرکت ها جهت انجام کارهای تخصصی بازرسی فنی در موارد لزوم استفاده و در مناقصات شرکت نمایند. ارتباط با انجمن شما جهت شناسایی این شرکت ها کمک بهتری به ما می کرد که امیدوارم انشاا.. در آینده این همکاری انجام گیرد.
شما در خلال صحبت هایتان گفتید که عضو انجمن جوش هم هستید. با توجه به اینکه شرکت های عضو انجمن ما، ارتباط مستقیمی با شرکت های تابع نفت و گاز دارند، و مجری این بازرسی ها در انجمن ما هستند، چه راهکارهایی می توانیم برای تعامل مجموعه شما و انجمن داشته باشیم؟
هرچه روابط بیشتر باشد، به نفع طرفین است. حالاچون شما یک مجموعه صنفی هستید، ما می توانیم از سرویسدهی شما استفاده کنیم. زمانی که خود من در بخش بازرسی فنی بودم، طرح یکسان سازی دستورالعمل های بازرسی فنی را در شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران که شامل شرکت های زیر مجموعه (پالایشگاه نفتی کشور (۹ شرکت)، شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی (۳۷ منطقه)، شرکت خطوط لوله و مخابرات ( ۱۱ منطقه) و شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران( می باشد را در دستورکار قرار دادیم و با همکاریهای صادقانه و صمیمی که در بین تمامی رؤسای محترم بازرسی فنی شرکت ها وجود داشت این کار بر اساس استاندارد های روز دنیا در آن زمان انجام شد.چنانچه ارتباط فی مابین ما و انجمن شما در آن موقع برقرار بود ما از طریق آن انجمن زودتر به اهداف خود که همان تهیه دستورالعمل های یکپارچه شرکت ملی پالایش و پخش می باشد،
میرسیدیم و با این ارتباط از هر نوع تغییری در استانداردها مطلع می شدیم و دستورالعمل ها بر اساس این استانداردها به روز می شد.
امید است با ارتباطاتی که با شما و سایر نهادهای دیگر که کار آنها در زمینه بازرسی فنی و یا HSE است بتوانیم خلأهایی که وجود دارد برطرف کنیم و با تبادل اطلاعات به سیستم خودمان و بلکه به مملکتمان خدمت نماییم و این شما هستید که نسبت به این ارتباطات می بایست پیشقدم شوید و فرهنگ سازیهای لازم را به عمل آورید. این به نفع طرفین میباشد.
با تشکر از زمانی که در اختیار نشریه قرار دادید.